Thiên hoàng Heisei (平成| Bình Thành, 1989-2019) là vị hoàng đế đầu tiên thoái vị khi đang tại thế trong vòng 200 năm qua, kể từ cuối thời kỳ Edo (1603-1867) do chính quyền Mạc phủ Tokugawa cai trị ở Nhật Bản. Kế thừa vương vị Thiên hoàng Shōwa (昭和| Chiêu Hòa: 1926-1989) đầy quyết đoán, sớm tuyên bố đầu hàng Đồng Minh và chấp nhận Mỹ bảo hộ để bắt tay ngay vào việc tái thiết quốc gia đổ nát kể từ sau thế chiến thứ 2, Ngài Akihito (明仁| Minh Nhân) hoàn thành sứ mệnh “Thiên hoàng - biểu tượng quốc gia và hòa hợp dân tộc” theo Hiến pháp với niên hiệu Bình Thành mang ý nghĩa vô cùng to lớn - “luôn đạt được hòa bình” cho quốc đảo Phù Tang.
Thiên hoàng Nhật Bản, từ huyền thoại, quyền uy đến biểu tượng
Suốt 30 năm Thiên hoàng Heisei tức vị, Nhật Bản vươn lên đứng thứ nhì toàn cầu về phát triển kinh tế trong bối cảnh chính trị thế giới thập kỷ 90 đầy biến động. Tuy không trực tiếp nắm quyền lực chính trị như cha mình kể từ sau năm 1945 nhưng Ngài là một biểu tượng tôn kính và uy tín, có thể so sánh với tổ phụ Thiên hoàng Meiji (明治| Minh Trị, 1867-1912) thuở ấy đầy quyền uy, có quyền giải tán nghị viện, tuyên bố chiến tranh, thống soái quân đội… nhờ hai phiên Satsuma và Chōshū ủng hộ lật đổ chế độ Mạc phủ để dựng nền chính trị quân chủ lập hiến đầu tiên tại Châu Á. Từ kỷ nguyên Minh Trị đến Bình Thành, Tokyo (東京市| Đông Kinh thị, thành lập ngày 01.5.1889) trở thành một trong những thủ đô nổi tiếng văn minh và hoa lệ nhất thế giới.
Huyền thoại Thiên hoàng thuộc con cháu Thiên Chiếu Đại Thần Amaterasu, tức Thái Dương Thần Nữ, đồng thời là Giáo chủ Thần đạo (Shinto). Cháu nội Nữ thần, thần Nigini-no-Mikoto được phái thiên tôn hạ phàm bình định Nhật Bản, giúp gieo hạt trồng lúa và trở thành cụ nội Thiên hoàng đầu tiên, Jinmu (神武| Thần Vũ, 660-585 TTL). Để chứng minh nguồn gốc thiên hoàng chính là hậu duệ nữ thần Mặt trời, Thiên hoàng Jinmu được trao tiếp kiếm Thảo thế (Kusanagi-no-Tsurugi, ngày nay còn giữ tại cung Atsuta), cùng gương thần Yata no Kagami và ngọc bội Yasakani no Magatama như là biểu tượng đức hạnh Thiên hoàng sẽ mãi mãi dũng cảm, sáng suốt và nhân từ trong lòng người Nhật Bản.
Hình 1 - Thái Dương thần nữ thể hiện sức mạnh siêu nhiên, tuyệt đối
Lịch sử chỉ xác tín được từ đời Thiên hoàng thứ 29 Kinmei (欽明| Khâm Minh 539-571), nhất là từ khi Thái tử Shotoku (聖徳| Thánh Đức 574-622), tên húy Umayato (厩戸| Cứu Hộ), truyền bá Phật giáo và trở thành thỉ tổ khai sáng Phật giáo đầu tiên ở xứ sở này. Ông là người đứng đầu trong 12 người dựng nên nước Nhật, thành công gộp tam giáo Thần, Phật, Lão duy nhất trên thế giới nhưng do tín mộ Phật giáo mà không đăng cơ Thiên hoàng. Việc làm của ông đặt nền tảng kết nối bền vững niên hiệu (年号| nengo) “Thiên hoàng - liên tục 2000 năm” giữa huyền thoại với lịch sử cho Nhật Bản đến muôn đời sau.
Ngày nay, dù vai trò Hoàng gia chỉ biểu tượng làm vì nhưng không quốc gia quân chủ lập hiến nào còn giữ được nguyên sự kính trọng Thiên hoàng như Nhật Bản. Sự kiện Thái thượng Thiên hoàng Heisei thoái vị cho Thái tử Naruhito (徳仁| Đức Nhân) lên Ngôi Hoa Cúc, trở thành Thiên hoàng Reiwa (令和| Lệnh Hòa) tại Tokyo ngày 01.5.2019; được dâng “tam chủng thần khí” tuân thủ đủ lễ nghi truyền thống cho thấy chính phủ luôn thành kính và tín mộ Hoàng gia. Trước đó, Quốc hội cân nhắc cẩn trọng chọn niên hiệu Reiwa hàm nghĩa “rei - trật tự, tốt lành” và “wa - hòa bình, hòa hợp”, nhằm mong đợi “sự hòa hợp tốt đẹp” từ tân Thiên hoàng sẽ mang lại hạnh phúc cho quốc dân, làm động lực kích thích tăng trưởng nền kinh tế đang bị tụt xuống hạng ba; từng ngày bị láng giềng Trung Quốc trỗi dậy, vượt qua và liên tục đe dọa nguy cơ về bùng nổ tranh chấp, đối đầu trên vùng biển Điếu Ngư rộng lớn.
Hình 2 - Thái Dương thần nữ bảo hộ con người và thiết lập quyền cai trị
Lịch sử Hoàng gia kể trên gốm Satsuma
Từ chiếc bình đèn phòng ngủ phong cách vẽ gốm Kyo-Satsuma, một huyền thoại lập quốc như hiện ra lung linh. Một mặt, nghệ nhân vẽ toàn cảnh Cao thiên nguyên, Thái Dương Thần Nữ đã bước ra khỏi Thiên Nham cung (hang trời) để soi vào chiếc gương đồng, sáng lên ánh hào quang Mặt trời rực rỡ. Nữ thần Amaterasu cử thần Gạo Inari Okami dưới hình dạng ông già và thiếu nữ cùng hồ ly trắng kitsune xuống trần gian coi sóc lúa gạo, cây lương thực, trà, sake và dựng nên cửa nhà ... Thần Đất Sarutahiko-Okami hình thể to lớn, tay cầm thương giáo dài biểu trưng đất và sức mạnh thịnh vượng vững bền (Hình 1). Mặt khác mô tả Thái dương thần nữ cử thần Nigini-no-Mikoto mang các báu vật xuống trần gian bảo hộ con người và thiết lập nền cai trị (Hình 2).
Hình 3 - Bộ trà tây vẽ cảnh Nhất thống quân đội của Nhật Hoàng
Dù Mạc Phủ cho mở cửa hạn chế từ năm 1854 dưới sức ép của Mỹ nhưng người Nhật tranh thủ thông qua công ty Đông Ấn Hà Lan (East India Company) xuất khẩu Trà sang châu Âu, vào Mỹ. Thời Minh Trị, văn hóa trà ẩm với trà cụ bằng gốm sứ hoa mỹ chinh phục tuyệt đối bàn ăn, đáp ứng chuẩn thị hiếu mỹ thuật rất cao của phương Tây. Một nước Nhật vùng Viễn Đông châu Á xa xôi nhưng quốc hiệu Đại Nhật Bản (大日本) luôn trong “tầm tay, tầm mắt” người phương Tây góp phần không nhỏ vào truyền bá văn hóa dân tộc và thúc đẩy kinh tế phát triển thịnh vượng (Hình 3).
Ba đức tính “Dũng cảm, sáng suốt và nhân từ” của Hoàng gia có thể chứng nghiệm theo dòng chảy lịch sử, văn hóa Nhật Bản thông qua bức tượng gốm nung Satsuma độc bản là hóa thân khoan hòa, thịnh vượng của Thánh Đức Thái Tử trong tư thế ngồi kiết già với đầy đủ tướng tốt của Đức Phật Thích ca Mâu Ni (Hình 4).
Hình 4 - Thái tử Thánh Đức (聖徳太子, 574-622)
Quyết định Thiên hoàng Minh Trị cùng đoàn tùy tùng rước lễ trọng thể vào Hoàng Cung mới ở Edo ngày 26.11.1868 sau 265 năm bị giới quân sự cát cứ tiếm quyền là bước ngoặc lớn khẳng định quyền lực tuyệt đối Thiên hoàng vừa thống nhất thời đó (Hình 5). Từ việc chọn ngày Tokyo tròn chẵn 130 năm, thủ đô quyền lực này luôn là nơi Quốc hội và Chính phủ Nhật Bản muốn gửi những thông điệp chính trị quan trọng khắp thế giới mang nhiều ẩn ý như sự kiện khai mở kỷ nguyên Lệnh Hòa vừa qua.
Hình 5- Thống nhất quân đội sẵn sàng tiêu diệt cát cứ
